For oss som finn glede i lange turar til fots i den norske naturen, er risikoen for å oppleve hypotermi – sjølv i sommarmånadene – ein realitet som det er viktig å vera budd på. Dette er kjent for mange, men det er fordelaktig at alle turdeltagerne har grunnleggjande kunnskap om dei forskjellige typane varmetap og kva som utgjer tilfredsstillande førstehjelp i desse situasjonane. Ofte involverer dette ein kombinasjon av enkle tiltak, og i denne teksten er nødvendig utstyr markert i feit skrift.
Innsikt i omfanget og farene ved nedkjøling kan bidra til større forståing for kvifor arrangørar av langvarige konkurranser ute i naturen krev at deltakarane inkluderer ein overlevelsesduk (Rescue Blanket) som ein del av det obligatoriske utstyret. Det same gjeld anmodninger frå vertskap på Turistforeningens hytter.
Fordamping
Fordamping oppstår naturleg når kroppen blir oppvarma gjennom trening og starter ein svetteprosess. Svetta legg seg på huda for å fordampe – dette for å kjøle ned kroppens overflate. Dersom du blir våt i regnet, fell i ei elv eller i vatn, vil kroppen framleis bruke energi på å varme opp fuktigheit på hudoverflata, samstundes som denne fuktigheita har ein nedkjølingseffekt – noko som kan vera farleg.
Tiltak: Fjern våte klede og bytt til tørr stilongs , ullundertøy. Pakk inn personen i ein overlevelssduk eller overlevelsespose – den vil fungere som ein dampsperre.
Den blanke og reflekterande sølvfarga sida bruker du mot kroppen for reflektere varmen tilbake mot kroppen og verne mot kulde. Den andre sida som ofte er gullfarget bruker du mot kroppen for å reflekter varme frå sola vekk frå kroppen og verna mot overoppheting.
Overlevelsesdukens to sider
Stråling
Kroppen avgir konstant varme til omgivelsane som er kaldere enn kroppstemperaturen. Det mest markante varmetapet kjem frå kroppsdelar som ikkje er tildekte, som til dømes hode.
Tiltak: På ein person som har begynt å bli underavkjølt, er det viktig å dekke kroppen med materiale som reflekterer varmestråling. Ei god lue på hodet, hals/buff rundt halsen og votter på hendene er da essensielt.
Leiing
Varmetap oppstår også ved vind og bevegeleg væske. Til dømes prøver kroppen å varme opp lufta som er i kontakt med den, men når det blåser, blir denne lufta kontinuerleg erstatta med ny, kjølig luft.
Tiltak: flytt personen bort frå kilden (vinden) som forårsaker varmetapet. Få personen ut av elva, søk ly og dekk personen med vann- og vindtett materiale som vindsekk/bivouac, vind- og vasstett skalljakke/bukse.
Strøming
Varmetap ved kontakt med annet materiale. Dei vanligste tilfella er om personen har falt og blir liggande av ein grunn. Viss personen ligg i kjølig vatn, på metall eller direkte på bakken blir man kald. Desto større kontaktflata er mellom kropp og underlag, jo raskare varmetap.
Tiltak: Viss personen ligg av ein eller annan grunn, vil det være best å flytte dei til eit liggeunderlag, overlevelssduk, overlevelsespose eller bruk dunjakke/varm tett ull eller anna materiale som er isolerande og overfører lite varme.
Kombinasjon
Den mest effektive behandlingsmetoden i villmarka er ein kombinasjon av tiltak. Banak-modellen; utvikla av 330-skvadronen, er ein innpakningsmetode som kombinerer dampisolasjon, isolasjon og vindtettheit.
- Mellom person og bakken blir det brukt liggeunderlag.
- Innerst på kroppen er det eit damptett materiale – overlevelssduk
- Isolerande mellomlag – dunjakke/varm tett ull, stilongs, ullundertøy, sovepose
- Eit ytre vind- og vasstett materiale – vindsekk/bivy, vind- og vatntett skaljakke/bukse.
- Og til slutt ei varm lue eller jakkehette på hovudet!
Det isolerande laget kan også suppleras med ein Nalgene-flaske med varmt vatn som blir plassert mot kroppen for ekstra varme.
